Kamu çalışanlarının örgütlenme ve toplu pazarlık hakkı, demokratik toplumların temel unsurlarından biridir.
Türkiye’de memur sendikacılığı, 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu (2001) ile yasal statüye kavuşmuştur.
Ancak mevcut sistem, sendikaların bağımsız, etkin ve toplumsal fayda üretme potansiyelini sınırlamaktadır. Sendikalar mevcut haliyle büyük oranda siyasi partilerin uzantısı izlenimi vermektedir.
Bu yazımızda, Türkiye’de memur sendikacılığının daha katılımcı, şeffaf ve çağdaş bir yapıya dönüşmesi için temel politika önerilerini ortaya koymaya çalışacağız.
Mevcut durum analizi
Kurumsal Durum
- Türkiye’de 2025 itibarıyla yaklaşık 3,5 milyon kamu görevlisi bulunmaktadır.
- Bunların %70’inden fazlası sendikalıdır, ancak sendika üyeliği genellikle idari baskı veya çıkar ilişkisine dayalıdır.
- 4688 sayılı Kanun mevcut haliyle hükümetin vermek istediğini tiyatrol bir yöntemle ve biraz gürültülü bir şekilde vermektedir.
Temel Sorun Alanları
|
Sorun Başlığı |
Açıklama |
|
Bağımsızlık Eksikliği |
Sendikaların siyasal aktörlerle organik ilişkileri, üyeler nezdinde güven kaybı yaratıyor. |
|
Etkisiz Müzakere Mekanizması |
Kamu işvereni konumundaki hükümetin üstün konumu nedeniyle “eşit taraflar” ilkesi bozulmuş durumdadır. |
|
Üye Katılımı Zayıf |
Taban örgütlenmesi ve demokratik karar süreçleri yeterince işlemiyor. |
|
Temsil Sorunu |
Kadın, genç ve teknik personel sendika yönetimlerinde düşük oranda temsil ediliyor. |
|
Eylem Araçlarının Sınırlılığı |
Grev hakkının bulunmaması, sendikal taleplerin etkisini azaltıyor. |
Uluslararası karşılaştırma
|
Ülke |
Model |
Uygulama Özelliği |
|
İsveç |
Sosyal diyalog modeli |
Hükümet, işveren ve sendikalar üçlü müzakere masasında eşit düzeyde temsil ediliyor. |
|
Almanya |
Personel Konseyleri (Personalrat) |
Her kamu kurumunda çalışan temsilcileri karar süreçlerine katılıyor. |
|
Fransa |
Grev hakkı olan memur sendikacılığı |
“Asgari hizmet” ilkesiyle grev hakkı güvence altına alınmıştır. |
|
Kanada |
Hakemli toplu pazarlık sistemi |
Uzlaşmazlık durumunda bağımsız tahkim mekanizması devreye girmektedir. |
Bu modeller, bağımsızlık, katılım ve uzlaştırma prensiplerinin kamu sendikacılığında başarıyı artırdığını göstermektedir.
Politika önerileri
A. Yasal ve Kurumsal Reformlar
- 4688 sayılı Kanun katılımcı bir anlayışla yeniden yazılmalıdır.
- Gerçek anlamda toplu pazarlık tanımı yapılmalı.
- “Kamu Hakem Kurulu” yerine bağımsız tahkim kurulu oluşturulmalı.
- Eylem hakkı genişletilmeli.
- Grev yasağı yerine “uyarı eylemi”, “iş yavaşlatma” gibi demokratik haklar tanımlanmalı.
- Sendikal ayrımcılık yasaklanmalı.
- Üyelik nedeniyle tayin, mobbing, görev dışı bırakma gibi uygulamalara karşı caydırıcı yaptırımlar getirilmelidir.
B. Örgütsel ve Stratejik Gelişim
- Sendika içi demokrasi güçlendirilmelidir.
- Şube seçimleri dijital oylama ile yapılabilir.
- Üye görüşlerinin alınacağı çevrimiçi platformlar kurulmalı.
- Sendika başkanlarına süre sınırı getirilmeli ve ömür boyu sendikacılık anlayışı sonlanmalıdır.
- Veriye dayalı müzakere kültürü oluşturulmalıdır.
- TÜİK, HMB ve SGK verileriyle maaş, enflasyon, yaşam maliyeti analizleri şeffaf bir şekilde yapılmalıdır.
- Kapsayıcı temsil
- Kadın, genç, engelli ve teknik personel için temsil kotaları uygulanmalıdır.
C. Eğitim, Şeffaflık ve Sosyal Dayanışma
- Sendikal eğitim programları düzenlenmeli:
- Hak bilinci, toplu sözleşme teknikleri, kamu maliyesi okuryazarlığı.
- Şeffaf finansman sistemi kurulmalı:
- Tüm gelir-gider raporları üyelere açık olmalı.
- Sendika başkanları ve yönetim kurulu üyelerinin maaşları şeffaf bir şekilde ilan edilmeli.
- Sosyal dayanışma fonları oluşturulmalı:
- Afet, sağlık, eğitim desteği gibi yardımlar için dayanışma mekanizmaları.
Dijital dönüşüm ve yeni sendikacılık
Yeni nesil kamu sendikacılığı artık dijitalleşmiş, veri temelli, katılımcı bir model olmalıdır:
- E-üyelik sistemi,
- Sosyal medya üzerinden şeffaf bilgilendirme,
- Üye taleplerinin dijital anketlerle toplanması,
- Her yıl sendika başkanları ve yönetim kurulu üyeleri on-line olarak üyelerce oylanmalı,
- Her üç ayda bir sendika başkanları ve yönetim kurulu üyeleri faaliyetler konusunda üyelerinin huzuruna çıkarak bilgilendirme yapmalı.
Sonuç ve öneriler
Türkiye’de memur sendikacılığı, demokratik yönetişimin temel unsuru olarak yeniden tanımlanmalıdır.
Bunun için:
- Yasal özgürlük ve kurumsal eşitlik,
- Taban katılımı ve temsil adaleti,
- Veriye dayalı müzakere gücü,
- Şeffaflık ve etik yönetim kültürü,
- Ömür boyu sendikacılığın engellenmesi,
olmazsa olmaz koşullardır.
Bu dönüşüm sağlandığında, sendikalar sadece maaş pazarlığı yapan örgütler değil, kamu politikalarını şekillendiren toplumsal aktörler haline gelecektir.